Welkom bij het Lymeforum

..Wetenschappers werken hard aan een vaccin tegen de ziekte van Lyme. Dat is nodig ook, want het aantal teken in Nederland neemt toe. Wie gebeten wordt door een teek, loopt kans op deze verraderlijke ziekte.

Joppe Hovius, hoogleraar infectieziekten verbonden aan het Amsterdam UMC, doet onderzoek naar een vaccin tegen de ziekte van Lyme. In hun zoektocht naar een vaccin proberen hij en andere wetenschappers erachter te komen hoe mensen immuun kunnen worden voor een tekenbeet. Petra Grijzen ziet hoe een proefpersoon zich vrijwillig door tien teken laat bijten om zo de interactie tussen het beestje en de mens beter te kunnen bestuderen..

..Focus is de crossmediale titel van NTR Wetenschap. Is er een crisis, dan kijken we hoopvol naar wetenschappers en hoe ze ons kunnen helpen. Op TV gaat Petra Grijzen op zoek naar hun oplossingen voor de problemen van deze tijd. Met in elke aflevering een nieuw onderwerp. Focus is de opvolger van Atlas, waarin Petra Grijzen wetenschappers in de studio ontving. Daarnaast is er de Podcast Focus, te vinden in alle podcast-apps met verdieping en is Focus er op YouTube (voor een jongere doelgroep) en op de social kanalen zoals Instagram (wetenschapsnieuws via beeldverhalen) via het kanaal NTR Wetenschap..

..Daarnaast lopen er meerdere onderzoeken naar het ontwikkelen van een vaccin om de ziekte van Lyme te voorkomen. Zo participeert het AMLC in een grote internationale studie naar een nieuw Lymeziekte vaccin voor mensen. Momenteel (november 2023) worden de laatste nieuwe deelnemers geworven voor dit onderzoek. Maar, er wordt ook gekeken naar nieuwe vaccinatie strategieën en methoden, waaronder ook een vaccin dat zich richt tegen de teek. Voor laatstgenoemde aanpak leidde het AMC een groot Europees onderzoek: het ANTIDotE project. Mede naar aanleiding daarvan heeft Prof. dr. Hovius een prestigieuze persoonlijke beurs gekregen van ZonMw om hier verder onderzoek naar te doen (VIDI grant). In het kader van dat onderzoek zal een humaan teken-challenge model worden opgezet, waarbij mensen herhaaldelijk onder gecontroleerde omstandigheden zullen worden blootgesteld aan niet-geïnfecteerde, in het laboratorium gekweekte teken. Dit onderzoek is eind zomer 2023 van start gegaan, de zogenaamde Tick Me studie. Dit is een onderzoek dat kijkt naar de afweerreactie van het menselijk lichaam gericht tegen teken. Zie ook verder onder nieuws, TICK ME onderzoek (amsterdamumc.nl); Bron https://www.amsterdamumc.nl/nl/lyme/hom ... erzoek.htm ..

..Het is momenteel volop tekentijd, en door de zachte winter en de natte lente is het dit jaar voor de teek goed toeven. Dat weet Wim Eikelboom als geen ander. Hij kwam eerder deze maand na een ochtendwandeling thuis met 23 teken op zijn lichaam. De ziekte van Lyme ligt op de loer, maar gelukkig wordt er gewerkt aan een vaccin tegen de steeds meer voorkomende tekenbeetziekte.

Eikelboom is rivierjournalist en liefhebber van bomen. Hij vertelt verhalen over de natuur, en trekt daarvoor regelmatig het groen in. Dat deed hij ook op een ochtend eerder deze maand. "Ik had een afspraak om op de fiets naar bomen en wild te gaan kijken op de Veluwe", vertelt hij.

"De teek is eigenlijk geen probleem als je op de paden blijft, maar ik ben een struiner", aldus Eikelboom. "Ik dwaal van de paden af, en ik weet dat ik risico loop." Dat bleek wel bij thuiskomst, toen hij maar liefst 23 teken op zijn lichaam vond. "De meesten waren nog aan de wandel, enkelen hadden zich al vastgebeten op een warm plekje."

Geen dichte schoenen
"Als er veel wild in het bos zit, zijn er veel teken. Bij wildwissels barst het van deze beestjes. Bij eerdere tochten op de Veluwe liep ik er wel twaalf of dertien op, maar nog niet zoveel als nu", zegt Eikelboom, die erkent dat hij zich niet helemaal goed had gekleed op een tocht in de natuur. "Een domme fout. Weliswaar droeg ik een lange broek, maar geen dichte schoenen. Omdat we zouden fietsen, had ik sandalen aangedaan. Dat moet je eigenlijk nooit doen als je in het bos struint."

Jaarlijks worden volgens het RIVM ruim één miljoen mensen in Nederland door een teek gebeten. Meestal is zo'n tekenbeet onschuldig, maar in ongeveer 2 tot 3 procent van de gevallen leidt een tekenbeet tot de ziekte van Lyme, zo'n 27.000 keer per jaar.

Langdurige klachten
Het aantal mensen dat lyme krijgt, neemt al jaren toe. In 2009 werd de ziekte zo'n 22.000 keer vastgesteld, in 2005 ongeveer 18.000 keer. Hoewel de ziekte, die door een bacterie wordt veroorzaakt, vaak goed te behandelen is met antibiotica, houden jaarlijks naar schatting 1000 tot 2500 mensen langdurige klachten aan de ziekte over. De klachten lijken op die bij post-covid. Als je te maken krijgt met het zogenoemde postlymeziektesyndroom kun je onder meer last krijgen van vermoeidheid, concentratieproblemen en spier- en gewrichtspijnen.

Om de ziekte van Lyme op te lopen, moet de teek die je bijt allereerst besmet zijn met de 'lymebacterie' borrelia burgdorferi. "Hoe langer de teek vastzit, hoe groter de kans dat de bacterie wordt overgedragen", zegt hoogleraar infectieziekten Joppe Hovius van Amsterdam UMC. Om patiënten met lymeziekte beter te kunnen behandelen, richtte Hovius in 2013 het Amsterdam UMC Multidisciplinair Lymeziektecentrum (AMLC) op.

Het AMLC doet nu mee aan een internationaal onderzoek van farmaceuten Valneva en Pfizer naar een vaccin tegen de ziekte. Dat onderzoek loopt al een paar jaar in de Verenigde Staten en Europa, en is naar verwachting eind volgend jaar afgerond.

"Het vaccin wordt onderzocht bij mensen met een verhoogde kans op de ziekte van Lyme", zegt Hovius. "Mensen die veel tuinieren, die voor hun werk veel in het bos komen of mensen die in een gebied wonen waar veel tekenbeten zijn, bijvoorbeeld."

Antistoffen in de teek
Het gaat om een zogeheten transmissieblokkerend vaccin, dat ervoor zorgt dat de lymebacterie niet van teek op mens wordt overgedragen. "Als je gevaccineerd bent, en je wordt dan gebeten door een besmette teek, dan gaan de door de vaccinatie opgewekte antistoffen de teek in. Die maken de bacterie dood voordat de bacterie in jouw lijf kan komen", legt Hovius uit.

Momenteel wordt onderzocht of het vaccin effectief en veilig is. Een van de proefpersonen in het onderzoek is Wim Eikelboom. "De afgelopen twee jaar ben ik een aantal keer naar Amsterdam geweest. Dan krijg je een prikje, en je weet niet of het een echt of placebovaccin is", vertelt hij over dat onderzoek. "Dan wordt er bloed afgenomen, om te kijken of er antistoffen worden aangemaakt. Daarnaast wordt mijn gezondheid in de gaten gehouden, en registreer ik of en wanneer ik beten heb opgelopen, en dat geef ik door."

Of hij echt gevaccineerd is, weet Eikelboom dus niet, en of het vaccin werkt is ook nog maar de vraag. De kans bestaat dus dat hij de ziekte van Lyme oploopt. "Ik maak me niet zoveel zorgen over teken, maar ik ben wel alert", zegt hij.

"Mijn familie vindt dat ik er altijd iets te makkelijk over denk. Ik loop weleens met sandalen en korte broek door de natuur, misschien moet ik een keer een broek met tekenwerend spul aanschaffen." Eikelboom neemt het risico op de ziekte van Lyme wel degelijk serieus. Hij is niet bang, maar let wel scherp op signalen, zoals rode kringen op het lichaam of neurologische uitval. "Ik heb wel altijd in mijn achterhoofd dat ik het morgen kan krijgen. Lyme is een linke ziekte. Daarom doe ik ook mee aan het onderzoek in Amsterdam."..

..Een vaccin tegen lymeziekte voor mensen is er niet, maar daar is na decennia hard werken, inmiddels wel zicht op. De groeiende wereldwijde ziektelast en het grote aantal verschillende soorten Lymebacteriën schreeuwt om een veilig en effectief vaccin.

De eerste pogingen om een vaccin te ontwikkelen dateren van kort na de ontdekking van de Borrelia-bacterie – zo heet de Lymebacterie – in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Aanvankelijk werd een vaccin van gedode bacteriën bereid en uitgetest in dierstudies. Een paar jaar later ontdekte men een eiwit op het buitenoppervlak van de bacterie, het ‘outer surface protein A’ (OspA). Hiermee werd een vaccin ontwikkeld dat bij dieren bescherming bood tegen lymeziekte. Het OspA-eiwit zit op het oppervlak van Borrelia-bacteriën die zich in de darm van de teken bevinden. Maar, wanneer de teek aan een zogeheten bloedmaaltijd begint, verdwijnt het eiwit van het oppervlak. De Borrelia-bacteriën maken op het moment dat ze van de teek naar de mens worden overgedragen een ander oppervlakte- eiwit aan, namelijk het ‘outer surface protein C’ (OspC).

Uniek transmissieblokkeringsmechanisme
Hoe kan het OspA-vaccin dan eigenlijk werken? Dat kan door een uniek transmissie-blokkeringsmechanisme. Dat werkt als volgt: als een teek zich voedt op iemand die is gevaccineerd met het OspA-vaccin, dan worden OspA-antistoffen door de teek opgenomen tijdens de bloedmaaltijd. Deze OspA-antistoffen binden zich vervolgens aan het OspA-eiwit op de Borrelia-bacterie en doden de bacterie in de darm van de teek, nog voordat deze überhaupt kan worden overgedragen naar de mens (zie figuur).

Twee farmaceutische bedrijven – SmithKline Beecham (nu GSK) en Pasteur Mérieux Connaught (nu SanofiPasteur) – ontwikkelden in het verleden een OspA-vaccin voor lymeziekte bij de mens, respectievelijk LYMErix en ImmuLyme. Beide vaccins bleken in klinische studies in mensen na drie inentingen effectief: 76 procent voor LYMErix en zelfs 92 procent voor ImmuLyme. Na klinische studies was LYMErix beschikbaar voor menselijk gebruik in de Verenigde Staten van 1998-2002. Kort nadat het vaccin op de markt kwam, kwamen er echter geluiden over mogelijke vaccin-gerelateerde gewrichtsontstekingen. Er werd gespeculeerd dat vaccinatie met OspA kon leiden tot een autoimmuunreactie, omdat een klein deel van het OspA-eiwit van de Borrelia-bacterie gelijkenis vertoonde met een menselijk eiwit. Door de vaccinatie zou het afweersysteem zich gaan richten tegen eigen weefsel en zo een ontstekingsreactie veroorzaken. Dat leidde tot verschillende schadeclaims. Hoewel het ‘Amerikaanse RIVM’ (Center for Disease Control, CDC) deze claims van de hand wees, leidde het wel tot grote rechtszaken tegen SmithKline Beecham. Door de negatieve publieke beeldvorming die mede hierdoor ontstond daalde de verkoop van LYMErix zodanig dat de firma in 2002 zich genoodzaakt voelde het vaccin van de markt te halen. ImmuLyme werd überhaupt nooit geregistreerd voor commercieel gebruik.

Inmiddels zijn er tweedegeneratie OspA-vaccins ontwikkeld. In deze vaccins is het deel van het OspA-eiwit dat zou leiden tot autoimmuunreacties zekerheidshalve verwijderd. Bovendien, in tegenstelling tot de oude OspA-vaccins, bevatten deze vaccins meerdere OspA-varianten van verschillende Borrelia-bacteriesoorten die verantwoordelijk zijn voor lymeziekte in de Verenigde Staten en Europa. Baxter Biosciences ontwikkelde een vaccin met in totaal zes OspA-varianten van vier Borrelia- soorten. Van dit vaccin is in gezonde vrijwilligers aangetoond dat het veilig was en welke dosering de gewenste afweerrespons opwekte. Een grootschalig klinisch onderzoek in mensen dat had moeten aantonen dat het vaccin ook voldoende effectief was tegen lymeziekte is, om onbekende redenen, nooit uitgevoerd.

Nieuw vaccinatieonderzoek Lymeziekte
Biotechnologiebedrijf Valneva ontwikkelde het zogenaamde VLA15-vaccin, bestaande uit fragmenten van het OspA-eiwit die samen zes OspA-varianten vertegenwoordigen. Ook dit vaccin is in mensen getest op veiligheid en de juiste dosering. Meer recentelijk is Valneva een samenwerking aangegaan met Pfizer om het vaccin verder te ontwikkelen en is er een grote internationaal fase 3 vaccinatieonderzoek gestart in de Verenigde Staten en Europa, waaronder in Nederland. De resultaten van dit onderzoek worden eind 2025 verwacht. Afhankelijk van de resultaten zou dit kunnen betekenen dat er vanaf 2026 een Lymeziekte-vaccin beschikbaar is voor mensen.

Daarnaast heeft Moderna twee mRNA Lyme-vaccins ontwikkeld, dezelfde aanpak die werd gebruikt voor het maken van het COVID-19 vaccin. Een van die vaccins, mRNA-1982, is gebaseerd op een enkele variant van OspA van de Borrelia-bacterie die Lymeziekte veroorzaakt in Noord-Amerika. Het andere, mRNA-1975, is gericht tegen zeven verschillende OspA eiwitten van verschillende Borrelia-bacteriën die Lymeziekte veroorzaken in Noord-Amerika en Europa. Beide vaccins bevinden zich momenteel in fase I/II klinisch onderzoek in mensen.

Een vaccin tegen lymeziekte lijkt dus met de dag dichterbij te komen. Teken kunnen echter ook andere ziektes overbrengen. In het Amsterdam UMC wordt daarom onderzoek gedaan naar een anti-teken vaccin met het idee dat een dergelijk vaccin niet alleen tegen Lymeziekte, maar ook tegen andere tekenbeetziekten kan beschermen. Dit onderzoek bevindt zich nog in de vroege fase en voordat een dergelijk vaccin beschikbaar zou komen voor mensen, zijn we zeker vijf tot tien jaar verder..

..rtl nieuws
28 mei 2024
Tekentijd - Wim kwam thuis met 23 teken, en doet mee aan proef met vaccin tegen ziekte van Lyme; Bron https://www.rtl.nl/nieuws/artikel/54519 ... t-23-teken 'Lyme is een linke ziekte. Daarom doe ik ook mee aan het onderzoek in Amsterdam.'..

..Jaarlijks houden zo’n 1500 Nederlanders per jaar ernstige klachten over aan een tekenbeet. Hoe mooi zou het zijn als dat in de toekomst kan worden voorkomen met een vaccin?

Het RIVM en het Amsterdam UMC Multidisciplinair Lymeziekte centrum (AMLC) waarschuwen al jaren voor de gevaren van tekenbeten. De beestjes kunnen een bacterie bij zich dragen die Lymeziekte kan veroorzaken, een vervelende infectieziekte. Maar ondanks alle inspanningen lopen jaarlijks toch 25.000 tot 30.000 Nederlanders de ziekte van Lyme op.

Van deze mensen merkt 1500 de tekenbeet te laat of helemaal niet op. Zij kunnen daar ernstige klachten aan overhouden, waaronder hersenzenuwuitval. Bij sommigen zijn de klachten langdurig, zelfs na een behandeling met antibiotica. Er zijn behoorlijk wat tips om de ziekte van Lyme te voorkomen, maar een vaccin zou natuurlijk nóg effectiever zijn. Goed nieuws: dat is in de maak.

De stand van zaken
‘Er loopt momenteel een zogeheten fase III-studie naar een vaccin tegen Lymeziekte, waar onder meer het Amsterdam UMC aan meewerkt,’ vertelt Joppe Hovius. Hij is hoogleraar, arts en oprichter van het AMLC. Voordat een vaccin de markt op mag, worden verschillende fases doorlopen. Per fase wordt het vaccin bij een steeds grotere groep mensen getest op potentiële bijwerkingen. In fase III krijgen duizenden mensen het vaccin toegediend.

Bijwerkingen
Het vaccin dat nu in de maak is, is niet de eerste poging om Lymeziekte te bestrijden. Eind jaren negentig van de vorige eeuw was er kort een vaccin tegen Lyme beschikbaar in de Verenigde Staten. Maar dat werd wegens (vermeende) bijwerkingen in 2002 van de markt gehaald. ‘Het stukje eiwit dat destijds als boosdoener werd aangewezen, is uit dit vaccin gehaald om eventuele discussies te voorkomen,’ aldus arts Joppe Hovius.

‘Dat het vaccin de eerste twee fases heeft doorstaan, is een goed teken,’ vertelt Hovius. ‘Maar de echte resultaten komen aan het einde van de derde fase.’ Die loopt tot 2025. De verwachting is dat in 2026 bekend is of het vaccin inderdaad veilig en effectief is.

Zo werkt het vaccin tegen Lymeziekte
Een teek maakt ons ziek door de bacterie Borrelia burgdorferi in ons lichaam te brengen. Dat gebeurt nadat hij zich heeft vastgebeten in onze huid en zich tegoed doet aan een bloedmaaltijd. Hoe kan dit vaccin voorkomen dat dat gebeurt?

‘Het is een zogeheten transmissieblokkerend vaccin,’ legt Hovius uit. ‘Je wordt gevaccineerd met een eiwit van de bacterie die Lymeziekte veroorzaakt. Je lichaam maakt daarop antistoffen aan. Als je wordt gebeten door een besmette teek, neemt de teek het bloed op met daarin de antistoffen. De bacterie wordt in de teek door de antistoffen herkend en gedood, nog voordat hij in het lichaam van de mens terechtkomt.’

Verschillende tekenziekten
In het Amsterdam UMC loopt momenteel nog een ander onderzoek naar een tekenvaccin. Maar dat bevindt zich nog in de zogenaamde preklinische fase. Oftewel: het absolute begin. Dat vaccin moet voorkomen dat de teek zich überhaupt kan voeden en zo bacteriën en virussen kan overdragen.

Vrijwillige tekenbeten
Een onderzoek naar een dergelijk vaccin heet TICK ME. Proefpersonen laten zich vrijwillig door tien teken bijten. Deze zijn speciaal gekweekt in het laboratorium en vrij van bekende humane ziekteverwekkers. Het doel is achterhalen welke antistoffen deze vrijwilligers aanmaken tegen de eiwitten in het tekenspeeksel. Die informatie kun je gebruiken om een vaccin tegen de teek te ontwikkelen. Dat zou moeten voorkomen dat de teek zich überhaupt kan voeden met jouw bloed.

Dit vaccin zou meerdere vliegen in één klap slaan. Teken veroorzaken namelijk niet alleen Lymeziekte, maar ook andere ziekten, zoals tekenencefalitis. In 2016 is vastgesteld dat sommige Nederlandse teken dit virus bij zich dragen. Raak je besmet, dan veroorzaakt het virus een hersen(vlies)ontsteking. Sinds 2016 kregen zo’n 25 patiënten deze diagnose.

‘Ik wil zeker niet de alarmbel luiden, want de ziekte is tot op heden zeer zeldzaam,’ verzekert Hovius. ‘Maar als je deze andere tekenbeetziekten niet onderzoekt, dan kun je ze ook niet vinden.’..